پوکی استخوان یک بیماری به نسبت شایع در جهان و ایران به شمار می‌رود. این بیماری که در بیشتر موارد افراد میان‌سال و سنین بالا را تهدید می‌کند، یک خطر جدی برای سلامت این گروه سنی حساس به شمار می‌رود. بروز هر مشکلی در ساختمان اسکلتی و استخوانی این افراد برخلاف افراد جوان‌تر، می‌تواند خیلی زود به یک بحران حوزه‌ی سلامت آن‌ها تبدیل شود.
این بیماری زمانی رخ می‌دهد که تراکم استخوان از حد استاندارد کم‌تر می‌شود. این کم شدن تراکم استخوان ریسک آسیب به آن را تا حد بسیار چشم‌گیری افزایش می‌دهد. این بیماری در بیشتر موارد هیچ علامتی ندارد و در طول زمان پیشرفت می‌کند. همین مسئله باعث می‌شود بسیاری از افراد تا زمانی که در اثر آن دچار مشکل جدی نشوند، از وجودش بی اطلاع باشند.
این بیماری با نام علمی استئوپروز Osteoporosis ممکن است در هر استخوان بدن ایجاد شود اما معمولا در ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده‌ها بیشتر دیده می‌شود.
تفاوتی ندارد که شما چند سال دارید یا افراد در خطر ابتلا به این بیماری در خانواده‌ی شما زندگی می‌کنند یا خیر. بسیاری از افراد در معرض آن قرار دارند پس بهتر است درباره‌ی استخوان و بیماری‌های مربوط به آن اطلاعات کافی و لازم داشته باشید.
استخوان از چه جنسی تشکیل شده است
برای این‌که با پوکی استخوان بهتر و بیشتر آشنا شویم، لازم است ابتدا ساختمان و ساختار خود استخوان را بشناسیم. استخوان یک بافت زنده است. استخوان رگ خونی و سلول زنده دارد. همین زنده بودن است که به آن امکان می‌دهد رشد کند و در مواقعی که آسیب می‌بیند، این آسیب را برطرف کند.
در طول عمر، بافت استخوانی بدن همواره توسط سلول‌های خورنده‌ای که در بافت خود دارد جذب می‌شود. در همان حال استخوان جدید توسط سلول‌های استئوبلاست جایگزین می‌شود. به این ترتیب بافت همه‌ی استخوانهای بدن همواره در حال نو شدن است.
اکثر استخوانهای بدن از یک بدنه‌ی اصلی تشکیل شده‌اند که مانند اسفنج مشبک است. به این بخش از استخوان، استخوان اسفنجی گفته می‌شود. روی این قسمت لایه‌ای از استخوان سفت و سخت قرار گرفته که به آن استخوان حیاتی گفته می‌شود.
در این بخش بسیار حساس، استخوان به‌صورت لایه لایه و بسیار متراکم است. در بعضی استخوانهای بدن قسمت اسفنجی بیشتر است و در بعضی دیگر قسمت حیاتی. ساختار سه بعدی و مشبک استخوان به این علت ایجاد شده که استخوان در عین محکم بودن سبک هم باشد.
استخوان زمانی پوک می‌شود که بخش اسفنجی، از بخش سخت استخوان بیشتر شود. این مسئله توان استقامتی استخوان را کاهش می‌دهد و باعث بروز مشکلات بسیاری می‌شود.
پوک شدن استخوان را چطور تشخیص دهیم؟
مهمترین علامت پوکی استخوان درد است. این درد وقتی ایجاد می‌شود که استخوان شکسته باشد. گفتیم که این بیماری از دسته‌ی بیماری‌های خاموش است و ممکن است برای مدت‌ها نشانه‌ای بروز ندهد. شکستگی‌های ناشی از پوک شدن استخوان معمولا شکستگی‌های ریز و خفیفی هستند که بدون وارد شدن ضربه شدیدی به اندام ایجاد می‌شوند.
به بیان دیگر، شکستگی ایجاد شده در اثر پوک شدن استخوان، لزوما یک شکستگی سنگین نیست که بر اثر ضربه یا فشار بیش از حد ایجاد شده باشد.
دردهای ناشی از این شکستگی‌ها هم با درد ناشی از شکستگی معمولی قابل مقایسه نیست. همین مسئله ممکن است باعث کم‌اهمیت جلوه کردن این درد و عدم رسیدگی به مشکل شود.
بیمار دچار پوکی استخوان ممکن است در جریان یک فعالیت کاملا ساده‌ی روزانه دچار درد کمر یا لگن شود. این دردها در بسیاری از موارد ناشی از همان ترک‌های ریز یا شکستگی‌های بسیار جزیی هستند.
پوکی استخوان چطور تشخیص داده می‌شود؟
استئوپروز در بسیاری موارد در یک رادیوگرافی ساده دیده می‌شود. در این عکس‌برداری، پزشک ممکن است با دیدن کم شدن خطوط داخل استخوان اسفنجی و یا دیدن نازک شدن استخوان حیاتی به وجود بیماری شک کند.
البته پوک شدن استخوان زمانی در رادیوگرافی قابل تشخیص است که به مرحله‌ی حاد رسیده باشد. به همین دلیل در سال‌های اخیر برای سنجش تراکم استخوان بیشتر از روش Dual-energy X-ray DXA استفاده می‌شود. در این روش که انجام آن حدود ۱۵-۵ دقیقه طول می‌کشد، بیمار در معرض دوزهای پایینی از اشعه ایکس قرار می‌گیرد.
پوکی استخوان چرا اتفاق می‌افتد؟
تراکم و قدرت استخوان تحت تاثیر متغیرهای ژنتیکی و محیطی است. به‌طور معمول تراکم استخوان مردان بیش از زنان است پس زنان بیش از مردان دچار این بیماری می‌شوند. این بیماری در افراد لاغر و در کسانی که در فامیل نزدیک خود سابقه پوکی استخوان دارند بیشتر دیده می‌شود.
مهمترین عوامل بروز این بیماری به شرح زیر است:
- عبور سن زنان از ۶۵ و مردان از ۷۵ سال
- ژنتیک
- کاهش دریافت کلسیم در سنین جوانی
- تحرک پایین
- مصرف داروهای حاوی کورتیکوستروئید و هپارین بیش از حد
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند کم‌کاری ترویید، بی اشتهایی عصبی و سرطان پستان
همان‌طور که گفته شد زنان بیش از مردان در معرض پوکی استخوان قرار دارند. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند زنان میان‌سال ۴۰ سال به بالا توجه ویژه‌ای به تغذیه‌ی خود داشته باشند و پیش از بروز مشکل جدی، تست تراکم استخوان بدهند.
