دلایل عدم تحمل لاکتوز و ۵ روش درمان آن

لاکتوز چیست ؟

لاکتوز یک کربوهیدرات ساده یا قند طبیعی است که فقط در شیر پستانداران یافت می‌شود. به همین دلیل، معمولاً به آن “قند شیر” نیز گفته می‌شود.

از نظر شیمیایی، لاکتوز یک دی‌سارکارید است، به این معنی که از دو واحد قند کوچکتر تشکیل شده است، مولکول لاکتوز شامل یک مولکول -Dگالاکتوز و یک مولکول D- گلوکز است.
این دو جزء سازنده، بوسیله پیوند بتا- ۱و۴ به همدیگر متصل می‌شوند. بنابراین می‌توان لاکتوز را D- گالاکتو پیرانوزیل-(۱و۴)- D- گلوکوپیرانوزید نیز خواند. چون لاکتوز دارای یک کربن آنومری آزاد در زیر واحد گلوکز است، بنابراین در گروه دی‌ساکاریدهای احیا کننده طبقه‌بندی می‌شود.

در مورد مصرف لاکتوز، با استفاده از آنزیم لاکتاز، آن را به گلوکز و گالاکتوز تبدیل می‌کند. سپس این قندهای کوچک را توسط جریان خون جذب می‌کنید و از این طریق سلول‌ها آن‌ها را به عنوان انرژی مصرف می‌کنند. لاکتاز معمولا به صورت بتاگالاکتوزیداز است. شكل‌های دیگر آن به صورت اسید بتاگالاکتوزیداز و هتروبتاگالاکتوزیداز نیز وجود دارند؛ اما برای هیدرولیز لاکتوز از اهمیت کمتری برخوردارند و فعالیت آن‌ها در سوء جذب لاکتوز، کاهش نمی‌یابد.

قدرت شیرین‌کنندگی لاکتوز

قدرت شیرین‌کنندگی لاکتوز نسبتا کم است. به میزان یک به شش در مقایسه با ساکارز یا قند معمولی است. اگر قدرت شیرین‌کنندگی ساکارز را ۱۰۰ درصد در نظر بگیریم، رقم لاکتوز ۳۹-۲۷ درصد خواهد بود. قدرت شیرین‌کنندگی مونوساکاریدهایی مانند گلوکز و گالاکتوز به ترتیب ۷۲ و ۶۳ درصد است که از Lactose بیشتر است.

لاکتوز در شیر مادر و شیر گاو

غلظت متوسط آن در شیر گاو ۴.۸ درصد است. از آن‌جا که لاکتوز به همراه ترکیبات معدنی فشار اسمزی شیر را ثابت نگه‌ می‌دارد، غلظت آن چندان دستخوش تغییر نمی‌شود و فقط در اولین روز پس از زایمان مقدار آن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

اندازه لاکتوز شیر مادر به مقدار قابل توجهی بیشتر از شیر گاو است؛ یعنی حدود ۷ درصد شیر مادر را این قند تشکیل می‌دهد. در میان شیر تمام پستانداران، شیر انسان بیشترین میزان لاکتوز را داراست و غلظت آن در شیر آغوز انسان در اولین روز پس از زایمان حدود ۴-۳ درصد است.

به علاوه مقدار کمی از سایر کربوهیدرات‌ها نیز در شیر یافت می‌شوند که قسمتی از آن‌ها به شکل آزاد و قسمتی دیگر به صورت متصل به پروتئین‌ها، لیپیدها و فسفات‌ها هستند. مونوساکاریدهایی مانند گلوکز و گالاکتوز هر یک غلظتی معادل ۱۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر شیر گاو را دارند، در حالی که مقدار مونوساکاریدهای شیر مادر بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر است.

میزان مونوساکاریدها در شیر آغوز انسان حدود ۹۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر بوده که به میزان قابل توجهی بیشتر از شیر معمولی است. غلظت اولیگوساکاریدهای شیر مادر نیز نسبتا بالاست. مقدار این قندها در شیر معمولی مادر ۱۴-۸ گرم در لیتر، و در شیر آغوز ۲۴ گرم در لیتر است.

لاکتولوز چیست؟

لاکتولوز دی‌ساکاریدی است که از گالاکتوز و فروکتوز تشکیل شده است و به نظر می‌رسد که در تغذیه نوزادان اهمیت داشته باشد؛ ولی در شیر گاو (حرارت ندیده) و شیر مادر وجود ندارد. لاکتوز در اثر حرارت و نگهداری طولانی مدت تا حدی به لاکتولوز تبدیل می‌شود، به طوری که در شیر مایع استریل آماده مصرف نوزاد، ۵-۲ درصد کربوهیدرات موجود را لاکتولوز تشکیل می‌دهد.

با استفاده از فناوری جدید می‌توان مقدار زیادی از این قند را به لاکتولوز تبدیل کرد. قدرت شیرین‌کنندگی لاکتولوز بیشتر بوده و در مقایسه با ساکارز ۴۸ تا ۶۲ درصد است، همچنین لاکتولوز محلول‌تر از لاکتوز است.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

سوء جذب و عدم تحمل لاکتوز، در اثر کاهش قابل ملاحظه فعالیت آنزیم لاکتاز در مخاط روده کوچک بروز می کند؛ در نتیجه آن لاکتوز تجزیه نشده و افزایش غلظت لاکتوز در داخل روده فشار اسمزی زیادی را تولید می‌کند.
 این اتفاق باعث ورود آب به داخل فضای روده شده و با علائمی مانند فشار شکمی، نفخ، قولنج (شکم درد شدید) و اسهال همراه می‌گردد. پس از آن که نوزاد پستانداران از شیر گرفته می‌شوند فعالیت آنزیم لاکتاز کاهش می‌یابد که این امر حاکی از تطبیق یافتن با فقدان لاکتوز است.

تعریف عدم تحمل لاکتوز توسط سازمان ملل

سوء جذب و عدم تحمل لاکتوز به وسیله گروه مشورتی پروتئین (Protein Advisory Group) سازمان ملل متحد به صورت زیر تعریف شده است:

 ۱. اگر پس از دریافت مقدار استاندارد لاکتوز (۳ گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن، حداکثر ۵۰ گرم) منحنی قند خون تا ۲۵ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر یا کمتر از آن افزایش یابد، یا تست «فعالیت آنزیم» فعالیت لاکتاز را کمتر از ۲ واحد در گرم نشان دهد لاکتاز کم است.

۲. سوء جذب لاکتوز نتیجه کاهش فعالیت آنزیم لاکتاز ایجاد می‌شود.

۳. اگر در فردی با فعالیت لاکتاز کم، پس از دریافت مقدار استاندارد لاکتوز یا حتی کمتر از آن (به صورت محلول آبکی) علائم بالینی ظاهر شود، عدم تحمل لاکتوز وجود دارد.

۴. در اشخاصی که فعالیت لاکتاز آن‌ها کم است، اگر چند ساعت پس از دریافت شیر یا محصولات شیری آن هم با مقادیر معمولی (۲-۱ لیوان شیر)، علائم بالینی بروز کند، عدم تحمل شیر وجود دارد که مربوط به لاکتوز آن است.

تشخیص عدم تحمل لاکتوز با استفاده از یک یا چند آزمایش

• تست تحمل لاکتوز
• تست نفس هیدروژن
• تست اسیدیته مدفوع
• عدم تحمل در بزرگسالان

معمولا در بزرگسالان سوء جذب لاکتوز در پایان دوره رشد مشاهده می‌شود. در اروپای شمالی و مرکزی، امریکای شمالی و استرالیا کمتر از ۱۰ درصد بزرگسالان و در كشورهای مدیترانه‌ای ۲۰-۸۰ درصد به این عارضه مبتلا هستند. در حالی که در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی و تعداد دیگری از گروه‌های قومی، اکثریت بزرگسالان از سوء جذب لاکتوز رنج می‌برند.

نکته: حذف شیر از برنامه غذایی به خاطر ترس از بروز عدم تحمل لاکتوز کاملا اشتباه است، زیرا شیر جزء لاینفک یک رژیم غذایی سالم و کامل است.

انواع عدم تحمل لاکتوز

سه نوع عدم تحمل لاکتوز، که علل مختلف دارد عبارتند از:

عدم تحمل لاکتوز اولیه

عدم تحمل لاکتوز اولیه شایع ترین است که با کاهش تدریجی تولید لاکتاز مشخص ‌می‌شود. این شکل از عدم تحمل لاکتوز ممکن است تا حدی توسط ژن ایجاد شود و در برخی از جمعیت‌ها بیشتر از دیگران رایج است. در مطالعات جمعیتی تخمین زده‌اند که عدم تحمل لاکتوز در حدود ۵-۱۷ درصد از اروپاییان، ۴۴ درصد از آمریکایی‌ها و ۶۰ الی ۸۰ درصد از آفریقایی و آسیایی‌ها را تحت تاثیر قرار داده است.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

عدم تحمل لاکتوز ثانویه نادر است و از عفونت، آلرژی غذایی، رشد باکتریایی روده کوچک، بیماری کرون یا آنتریکیت ناشی از پرتونگاری/شیمی درمانی، آسیب یا جراحی روده کوچک و همچنین بیماری‌هایی مانند اشکال در معده و یا یک موضوع جدی تر مانند بیماری سلیاک ایجاد ‌می‌شود. دلیل این است که التهاب در دیواره روده ‌می‌تواند به کاهش موقت در تولید لاکتاز منجر شود.

عدم تحمل لاکتوز ثالث

نوع سوم عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا تکاملی است. عدم تحمل لاکتوز مادرزادی با عدم فعالیت لاکتاز مشخص ‌می‌شود. این اختلال نادر همچنین آلاکتازی (alactasia) مادرزادی نامیده ‌می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز در بزرگسالان

معمولا در بزرگسالان سوء جذب لاکتوز در پایان دوره رشد مشاهده می‌شود. در اروپای شمالی و مرکزی، امریکای شمالی و استرالیا کمتر از۱۰ درصد بزرگسالان و در كشورهای مدیترآن‌های ۸۰-۲۰ درصد به این عارضه مبتلا هستند.
در حالی که در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی و تعداد دیگری از گروه‌های قومی، اکثریت بزرگسالان از سوء جذب لاکتوز رنج می‌برند.

تاثیر مصرف شیر و فعالیت لاکتاز

مدت‌هاست که بحث‌هایی در مورد احتمال تأثیر مصرف شیر روی فعالیت آنزیم لاکتاز پیش آمده است. نتایج آزمایش بر روی موش‌های آزمایشگاهی، میمون‌ها و خوک‌ها نشان داده که تجویز لاکتاز به طور مشخص فعالیت آنزیم لاکتاز را افزایش می­‌دهد. 
در جوامعی كه شیر به صورت سنتی جزء عادات غذایی افراد قرار دارد، سوء جذب لاکتوز بسیار نادر است. ممکن است که در کودکان رژیم غذایی سرشار از شیر یا تغذیه با شیر مادر کاهش فعالیت لاکتاز را به تأخیر اندازد.

بررسی خانواده‌های مبتلا نشان داده که کمبود لاکتاز موروثی است از آن جا که معمولا اختلال آنزیم لاکتاز نسبی بوده و تغییر می‌کند، دلیلی برای حذف کامل لاکتوز از رژیم غذایی افراد مبتلا به سوء جذب وجود ندارد و تحقیقات زیادی در این زمینه نشان داده که به این دلیل، عدم مصرف شیر و فرآورده‌های آن قابل توجیه نیست.

نکته: حذف شیر از برنامه غذایی به خاطر ترس از بروز عدم تحمل لاکتوز کاملا اشتباه است، زیرا شیر جزء لاینفک یک رژیم غذایی سالم و کامل است.

راه های درمان عدم تحمل لاکتوز

معیارهای غذایی ذیل ‌می‌توانند در مورد سوء جذب لاکتوز و عدم تحمل آن مد نظر قرار گیرند:

۱. تاثیر مصرف پروبیوتیک‌ها

بیش از ۶۰ درصد از جمعیت بشر به دلیل کم بودن فعالیت آنزیم لاکتاز توانایی هضم لاکتوز را ندارند. پروبیوتیک‌ها باکتری‌های زنده یا مخمرهایی هستند که مکمل فلور دستگاه گوارش هستند. مطالعات نشان داده است که پروبیوتیک‌ها دارای خواص مختلف سلامتی مانند بهبود سلامت روده‌‌، تقویت پاسخ‌های ایمنی و کاهش کلسترول خون هستند. شواهد نشان داده است كه باكتری‌های پروبيوتيک موجود در محصولات شير تخميری و بدون تخمیر می‌توانند برای كاهش علائم بالينی عدم تحمل لاكتوز (LI) استفاده شوند.

۲. مصرف لاکتاز به همراه شیر

همان طور که قبلا ذکر شد، مصرف شیر تا سقف ۲۵۰ میلی‌لیتر در روز مجاز است؛ و در این حالت فرد مقدار شیر مورد نیاز خود و مواد مغذی همراه آن را بدون این که عارضه‌ای در بدن ایجاد شود، دریافت می کند. در صورت ضرورت می‌توان شیر را با مقادیر کم طی چند نوبت در طول روز مصرف کرد.

افراد مبتلا به سوء جذب لاکتوز که گلوکز خونشان پس از تزریق ۵۰ گرم لاکتوز حداقل ۲۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی لیتر بالا می‌رود؛ می‌توانند ۳۰ گرم لاکتوز را با مصرف شیر دریافت کنند.
این نکته با توجه به این که تفاوت عمده‌ای در جذب شیر در افراد سالم و کسانی‌که مبتلا به سوء جذب لاکتوز هستند وجود ندارد، تأیید شده است.

۳. مصرف محصولات تخمیری

لاکتوز در محصولات تخمیری شیر (مانند ماست، پنیر کاتیج، دوغ کره، خامه ترش و پنیر) از طریق تخمیر لاکتیکی شکسته می‌شود. البته معمولا پنیر مقدار کمی لاکتوز دارد. افراد مبتلا به سوء جذب لاکتوز را باید تشویق کرد که میزان تحمل خود را به محصولات تخمیری (ترش) شیر امتحان کنند.

در ماست به علت وجود میکروارگانیسم‌هایی نظیر استرپتوکوکوس‌ترموفیلوس که باعث تشدید مصرف لاکتوز می‌شوند، فعالیت لاکتاز بالاست. از طرف دیگر سرعت عبور محصولات تخمیری شیر در دستگاه گوارش آهسته‌تر است و به سیستم آنزیمی مبتلا به سوء جذب لاکتوز  که ذخیره محدودی دارد فشار وارد نمی‌سازد.

۴. هیدرولیز لاکتوز شیر

اخیرا پیشنهاد شده که با اضافه کردن بتاگالاکتوزیداز میکروبی، لاکتوز شیر را هیدرولیز كنند. به این طریق می‌توان مقدار لاکتوز شیر را قبل از مصرف به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد. به نظر می‌رسد که هیدرولیز ۵۰ تا ۸۰ درصد لاکتوز کافی باشد.

تجزیه لاکتوز به گلوکز و گالاکتوز، شیر را قدری شیرین‌تر می‌کند. فردی که مبتلا به سوء جذب لاکتوز است، چنانچه شیری مصرف‌ کند که لاکتوز آن هیدرولیز شده است، میزان گلوکز خونش بالاتر می‌رود؛ هم چنین مقدار هیدروژن هوای بازدم کاهش و جذب کلسیم افزایش می‌یابد.

حتی اگر مصرف شیر عمل‌آوری‌شده با لاکتاز برای همیشه ضروری نباشد، اما به خاطر این که از این طریق می‌توان شیر بیشتری مصرف کرد؛ توصیه آن به افرادی که فعالیت لاکتازشان پایین است، بسیار مفید خواهد بود.

بنابراین بسیاری از مردم پس از ۱۰ تا ۳۰ سال عدم مصرف شیر به راحتی قادر به نوشیدن شیر خواهند شد. به همین طریق می‌توان پودر شیر با لاکتوز پایین تولید کرد.

همانطور که قبلا ذکر شد، لاکتوز در اثر هیدرولیز به دو جزء سازنده‌اش یعنی گلوکز و گالاکتوز تبدیل می‌شود.
هیدرولیز شیمیایی برای لاکتوز در مقایسه با ساکارز مشکلتر بوده، حرارت دادن آن همراه با یک اسید، ضروری بوده و همچنین در هیدرولیز لاکتوز پدیده واژگونی یا اینورسیون (Inversion) که در هیدرولیز ساکارز اتفاق می‌افتد، وجود ندارد. هیدرولیز آنزیمی مشکلات و مسائلی دارد.

آنزیم لاکتاز (بتا- گالاکتوزیداز) به طرز وسیع و گسترده ای یافت نمی‌شود، هر چند که تعدادی از مخمرهای کمیاب، این آنزیم را دارا هستند.

توضیح اینکه Klyveremyces Fragilis در صنعت بکار می‌رود. این آنزیم، در قسمت ژنوم روده ترشح می گردد و بعد از ترشح، با سرعت‌های متفاوتی با توجه به نژادهای متفاوت بشری ناپدید می‌گردد. در نژادهای رنگین‌پوست، زوال ماده مذکور، زود بوقوع می‌پیوندد.
در افراد سفید پوست نسبتی از افراد را مشاهده می‌کنیم که بی هیچ گونه شکی دارای لاکتاز به میزان بالایی هستند.

بنابراین عارضه ای بنام آلاکتاسیک در میان افراد بالغ که متعلق به نژاد سفید پوست نیستند، رایج و معمول است؛ که مربوط به کمبود لاکتاز و جذب ناصحیح لاکتوز در بدن است.

۵. استفاده از محصولات بدون لاکتوز

به همین ترتیب می‌توان محصولاتی با شیر فاقد لاکتوز مانند بیسکوییت‌های شیری که حاوی شیر بدون لاکتوز و ۲۰ درصد کربوهیدرات‌های دیگر مانند ساکارز است، تولید کرد. این محصولات در برنامه‌های غذایی مدارس و به خصوص برای نژادهایی که مشکل سوء جذب لاکتوز دارند، قابل استفاده است. با روش فراپالایش نیز می‌توان محصولاتی فاقد لاکتوز و یا کم لاکتوز تولید کرد.

تفاوت عدم تحمل لاکتوز و آلرژی شیر گاو

غالباً در بین بیماران و پزشکان، سردرگمی بین عدم تحمل لاکتوز و آلرژی شیر گاو وجود دارد که ‌می‌تواند منجر به محدودیت غیرضروری رژیم غذایی یا واکنش‌های اجتناب ناپذیر شود. حساسیت به شیر‌‌، عدم تحمل شیر و عدم تحمل لاکتوز اغلب توسط بیماران و والدین آن‌ها و بدون درک درست و معانی مختلف، درک مکانیسم‌های مختلفی که زیر آن وجود دارد، باعث تشخیص نادرست می‌شود. مدیریت این شرایط کاملا متفاوت است و تشخیص نادرست ممکن است پیامدهای قابل توجهی برای بیمار داشته باشد.
عدم تحمل لاکتوز از کاهش توانایی هضم لاکتوز ناشی ‌می‌شود. همانطور که در بالا توضیح داده شد‌‌، عدم تحمل لاکتوز واکنش غذایی ناسازگار بدون واسطه ایمنی است، در حالی که حساسیت به شیر گاو یکی از رایج ترین انواع آلرژی غذایی (واکنش غذایی ناسازگار با واسطه ایمنی) به ویژه در سالهای اول زندگی است. حساسیت به شیر گاو ممکن است به دلیل ایمونوگلوبولین IgE))، واسطه بدون IgE یا واکنش‌های مختلط باشد. پس از مصرف مواد غذایی، واکنش‌های با واسطه IgE به طور معمول در عرض ۲ ساعت رخ ‌می‌دهند، در حالی که واکنش‌های غیر واسطه IgE بعد از ۲ الی ۴۸ ساعت یا چند روز پس از مصرف غذا ایجاد می‌شوند. به طور خاص، علائم حساسیت به شیر گاو غیر واسطه‌ای غالبا به عنوان علائم عدم تحمل نشان داده ‌می‌شوند.

اثرات و کاربردهای لاکتوز

لاکتوز و دیابت

اگر به افراد دیابتی ۵۰ گرم گلوکز داده شود، ماکزیمم افزایش در قند خون ۱۴۶ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی لیتر می شود، در حالی که ۵۰ گرم لاکتوز فقط افزایشی معادل ۷۴ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی لیتر خون ایجاد می‌کند.
در مورد افزایش قند خون و نیاز به انسولین، لاکتوز نیز مثل گلوکز است، منتها با تأخیر بیشتر عمل می‌کند؛ بنابراین استفاده از لاکتوز در رژیم غذایی افراد دیابتی اشکالی به وجود نمی‌آورد. به نظر می‌رسد مصرف حدود ۵۰-۳۰ گرم لاکتوز در طول روز قابل قبول باشد.
افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با مصرف شیر از لاکتوز و همچنین پروتئین شیر با ارزش بیولوژیکی بالا بهره‌مند شوند.

اثر لاکتوز بر جذب کلسیم

مكانیسم‌های احتمالی متعددی برای جذب كلسیم بیان شده است برای نمونه جذب کلسیم به مقدار قابل ملاحظه‌ای در اثر گنجاندن لاکتوز در رژیم غذایی، بهبود می‌یابد. به نظر می‌رسد که این اثر لاکتوز به محصول متابولیسم حاصل از آن یعنی اسید لاکتیک مربوط باشد که در اثر فعالیت میکروارگانیسم‌ها در روده تولید می‌شود و به همین دلیل محصولات شیر اسیدی شده جذب کلسیم را افزایش می‌دهند.

توضیح مناسبی که برای بهبود جذب کلسیم توسط لاکتوز وجود دارد این است که اسید تولید شده در روده حلالیت نمک‌های کلسیم را افزایش داده و بنابراین کلسیم بیشتری را برای جذب در دسترس قرار می‌دهد. مقداری از این اثر نیز ممکن است ناشی از توانایی لاکتوز در تشکیل کمپلکس‌های محلول با کلسیم باشد، بعلاوه امکان دارد لاکتوز انتقال کلسیم را در مخاط روده تسهیل کند.

در آزمایش بر روی حیوانات آزمایشگاهی، که به منظور مقایسه رژیم حاوی لاکتوز با رژیمی که حاوی همان مقدار گلوکز بود، مشاهده شد که رژیم حاوی لاکتوز، جذب کلسیم، منیزیم، فسفر و سایر عناصر جزئی ضروری را افزایش داده است.

نتیجه آن کاهش علائم کمبود کلسیم، کاهش از دست‌ دادن کلسیم از استخوان‌ها و افزایش غلظت کلسیم خون بود. در این بررسی‌ها هم چنین مشخص شد که سرعت جذب کلسیم به وسیله بافت استخوانی افزایش یافته و به حجم و استحکام توده استخوانی نیز افزوده می‌شود.

از این جهت لاکتوز شرایط خوبی را برای جذب بهینه و بهره ‌برداری از حداکثر مقدار کلسیم شیر فراهم می‌کند. به واسطه ارتباط بین لاکتوز، اسیدلاکتیک و کلسیم، برخی محققان تغذیه فرآورده اسیدی کلسیم ‌داری را که از آب‌پنیر تهیه می‌شود برای تغذیه کودکان، زنان باردار و افراد مسن پیشنهاد نموده‌اند. این فرآورده در كشورهای اروپایی به طور تجاری به بازار عرضه می‌شود.

اثر لاکتوز بر فلور روده‌ای

لاکتوز در معده هیدرولیز نمی‌شود و به طور عمده در مقایسه با ساکارز و مالتوز کمتر قابل هیدرولیز است. مقدار بسیار کمی از لاکتوز در بخش بالایی روده کوچک جذب می‌شود و میزان جذب آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای کمتر از گلوکز و گالاکتوز است؛ بنابراین به داخل بخش بعدی روده انتقال یافته و توسط آنزیم لاکتاز موجود در سلول‌های اپیتلیال غشای مخاطی به گلوکز و گالاکتوز شکسته می‌شود، که قندهای به دست آمده محیط مناسبی برای فلور روده‌ای هستند.

اسید لاکتیک تولید شده به وسیله تجزیه این قندها شرایط اسیدی مناسبی را در روده فراهم می‌کند که مانع رشد میکروب‌های قلیادوست که به طور عمده میکروارگانیسم‌های پروتئولیتیک و فاسد کننده (Putrifying) هستند، می‌شود و به تدریج فلور اسیددوست‌ها (اسیدوفیل) را جایگزین آن‌ها می‌کند.

 آزمایش‌های انجام یافته بر روی حیواناتی که با لاکتوز تغذیه شده بودند، نشان داد که فلور هوازی عادی پس از ۱۲-۱۰ روز دوره سازگاری، با فلور غیرهوازی بیفیدوس جایگزین می‌شود و تعداد شبه باکتری‌ها (Bacteroides) نیز کاهش می‌یابد.

تغییر pH مدفوع

در مقایسه لاکتوز با گلوکز و گالاکتوز نیز مشخص شد که لاکتوز تفاوت آشکاری در pH مدفوع ایجاد می‌کند. موارد بالا در هنگام استفاده از لاکتولوز خیلی بیشتر است.

لاکتولوز توسط لاکتاز هیدرولیز نمی‌شود، بنابراین به سختی جذب شده و زمانی که به بخش‌های پایین‌تر روده می‌رسد، به عنوان منبع انرژی و فاکتور رشد توسط لاکتوباسیلوس بیفیدوس و اسیدوفیلوس تجزیه شده و این امر سبب ایجاد محیط اسیدی می‌شود که در نتیجه آن از رشد باکتری‌های حساس به اسید به ویژه ارگانیسم‌های فاسدکننده جلوگیری می‌شود. مصرف لاکتولوز توسط بیماران، pH مدفوع آنان را کمی کاهش می‌دهد.

سایر اثرات لاکتوز

از آن جا که لاکتوز نسبتا آهسته جذب می‌شود، اثر ملینی ملایمی دارد، این حالت در مقادیر درمانی بالاتر یا زمانی که لاکتولوز تولید شده‌ باشد، بیشتر بروز می‌کند. اثر ملینی توسط کاهش pH قابل توضیح است که به نوبه خود، حرکات دودی روده ها را افزایش می‌دهد.

بررسی ها نشان داده گالاکتوز که نیمی از لاکتوز را تشکیل می‌دهد، به طور مستقیم برای تولید موکوپلی‌‌ساکاریدهای غشای درونی عروق مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این رو در بازسازی سریع بافت غشای عروق شرکت می‌کند، بنابراین ممکن است بروز تصلب شرایین را به تاخیر اندازد.

تنظیم وزن

بعلاوه چون گالاکتوز به سرعت افزایش قابل ملاحظه و پایداری در میزان قند خون بوجود می‌آورد، غذاهای حاوی گالاکتوز و مخصوصا فرآورده‌های شیری برای رژیم لاغری و هم چنین برای رژیم‌های افزایش وزن مناسب هستند؛ زیرا آن ها مزاحمتی برای تعادل گلوکز در خون ایجاد نمی‌کنند.

گلوکز و گالاکتوز که محصولات حاصل از هیدرولیز لاکتوز هستند، سریعا از روده جذب خون می‌شوند؛ در حالی که اغلب هگزوزها و پنتوزها در نتیجه انتشار (دیفوزیون) به خون انتقال می‌یابند. ازآن جا که لاکتوز خیلی کندتر از ساکارز جذب می‌شود، انرژی را برای مدت طولانی‌تری ذخیره و تأمین می‌کند. تأثیر لاکتوز بر استفاده بدن از نیتروژن به این صورت بیان شده كه اگر مقدار لاکتوز در رژیم غذایی افزایش یابد، ممكن است با كاهش سرعت هضم باعث افزایش جذب مواد مغذی به ویژه اسیدهای آمینه شود.

کمک به درمان ورم کبدی

مصرف لاکتوز برای بیمارانی که مبتلا به ورم حاد کبدی هستند مفید است. این مسئله نشان‌دهنده یکی دیگر از مصارف رژیمی لاکتوز است. ساختار ویژه لاکتوز به عنوان قند شیر باعث خرابی دندان نشده و جرم دندان تولید نمی کند؛ اما اسیدهای آلی به دست آمده از تجزیه سایر قندها به مینای دندان حمله کرده و كلسیم آن را تجزیه می نمایند(Decalcified).

در رابطه با متابولیسم چربی‌ها نیز به نظر می‌رسد لاکتوز مانع کاهش چربی کبد شده و از تشکیل سنگ‌های صفراوی جلوگیری می‌كند.

نقش لاکتوز در تغذیه نوزاد

موجود در شیر مادر اولین کربوهیدراتی است که به وسیله انسان و تمام پستانداران مصرف می‌شود. نوزادی که به طور کامل با شیر مادر تغذیه می‌شود، در ۶ ماهه اول زندگی روزانه ۱۴-۱۰ گرم لاکتوز و در۶ ماهه دوم ۹-۸ گرم لاکتوز برحسب کیلوگرم وزن بدن دریافت می‌دارد.

پیشنهاد شده ۵۸-۵۴ درصد کالری مورد نیاز بدن از طریق کربوهیدرات‌ها تأمین شود؛ بنابراین کربوهیدرات دریافتی در ۶ ماهه اول باید ۱۵-۱۰ گرم و در ۶ ماهه دوم ۱۳-۱۰ گرم بر حسب کیلوگرم وزن بدن در روز باشد.

از آن جا که محتوای لاکتوز شیر مادر در مقایسه با شیر گاو بیشتر است، باید مقدار لاکتوز شیرسازگار شده(Adapted milk) تاحد ۸-۷ درصد افزایش داده شود. میزان مناسب لاکتوز برای تامین کربوهیدرات مورد نیاز کودک ۱۲-۸ گرم در لیتر است. سایر کربوهیدرات‌ها مثل ساکارز، گلوکز، فروکتوز، مالتوز یا نشاسته نیز گاهی اوقات اضافه می شوند.
غنی‌سازی غذای کودک بهتر است با لاکتوز انجام شود، زیرا کربوهیدرات طبیعی رژیم غذایی کودک است. لاكتوز به جز در شیر، به شکل دیگری در طبیعت وجود ندارد.

منابع:

 J. G. ZADOW.1984. Lactose: Properties and Uses. J Dairy Sci. Vol. 67, No. 11,:2654-2679.

 Lactose in Pharmaceutical Applications. DRUG DEVELOPMENT. Vol.4 No. 5. 2004

 Shendurse A.M., and Khedkar C.D. (2016). Lactose. In: Caballero, B., Finglas, P., and Toldrá, F. (eds.) The Encyclopedia of Food and Health vol. 3, pp. 509-516. Oxford: Academic Press.

The Encyclopedia of Food and Health vol. 3, pp. 509-516. Oxford: Academic Press.

S. J. Oak and R. Jha. The effects of probiotics in lactose intolerance: A systematic review. (2019). CRITICAL REVIEWS IN FOOD SCIENCE AND NUTRITION. Volume 59, Issue 11. Pages 1675-1683. https://doi.org/10.1080/10408398.2018.1425977.

M. D. Costanzoa., R.B. Canan.( 2018). Lactose Intolerance: Common Misunderstandings. Ann Nutr Metab 2018;73(suppl 4):30–37.