حساسیت غذایی مانند سایر حساسیت‌ها واکنش سیستم ایمنی بدن به ورود مواد حساسیت‌زا از طریق خوردن غذا است. این واکنش ممکن است یک واکنش سطحی و سبک مانند خارش پوس یا یک واکنش خطرناک مانند تورم سیستم گوارشی باشد. در برخی افراد ممکن است واکنش به ورود مواد حساسیت‌زا جان آن‌ها را هم به خطر بیندازد.
این حساسیت در حدود سه درصد بزرگسالان و ۸ درصد کودکان دیده شده است. پزشکان هنوز درمانی برای حساسیت به یک غذا یا یک خوراکی پیدا نکرده‌اند. این متخصصان راه‌های برای کنترل و پیشگیری از بروز علائم ناشی از این حساسیت ارائه کرده‌اند.
علامت‌های حساسیت غذایی
بسیاری از افراد بعد از بروز اولین واکنش به یک غذای خاص، متوجه حساسیت‌های خود می‌شوند. بعضی از افراد اما ممکن است از وجود این حساسیت اطلاعی نداشته باشند یا نشانه‌های آن را چندان جدی نگیرند. مهم‌ترین علامت‌های وجود حساسیت به یک ماده‌ی خوراکی به شرح زیر است:
- خارش دهان
- کهیر، خارش یا اگزما
- تورم لب‌ها، صورت، زبان و گلو یا بخش‌های دیگر بدن
- خس خس سینه، گرفتگی بینی یا مشکل تنفس
- دل درد، اسهال، حالت تهوع یا استفراغ
- سرگیجه، ضعف یا غش
آنافیلاکسی چیست؟
گفتیم که بیشتر افراد دارای حساسیت غذایی نشانه‌هایی آزاردهنده اما کمتر خطرناک مشاهده می‌کنند. این نشانه‌ها در بیشتر موارد خطر جدی برای سلامت فرد ندارند. اما گروهی از افراد حساس به یک ماده‌ی غذایی، واکنش‌های بسیار خطرناکی به ماده‌ی حساسیت‌زا نشان می‌دهند. این واکنش حساسیتی آنافیلاکسی نامیده می‌شود. آنافیلاکسی در برخی موارد جان فرد مبتلا را تهدید می‌کند.
در صورت عدم رسیدگی فوری به فردی که دچار آنافیلاکسی شده، او در خطر جدی قرار می‌گیرد. کما، بیهوشی آسیب‌رسان به سیستم اعصاب و حتی مرگ از اثرات آنافیلاکسی شدید هستند.
مهم‌ترین نشانه‌های بروز آنافیلاکسی به شرح زیر است:
- گرفتگی یا تنگ‌شدن مسیر هوایی
- تورم گلو یا احساس وجود توده در گلو که تنفس را سخت می‌کند
- شوک با افت شدید فشار خون
- نبض تند
- سرگیجه، ضعف یا کاهش هوشیاری
حساسیت غذایی چرا بروز می‌کند؟
سیستم ایمنی فرد مبتلا به این عارضه به اشتباه یک خوراکی را عامل مخرب شناسایی می‌کند. زمانی که این خوراکی وارد بدن فرد می‌شود، سیستم ایمنی بدن او برای مقابله با آن اقدام می‌کند. سیستم ایمنی سلول‌ها را هدف قرار می‌دهد تا نوعی آنتی‌بادی به نام ایمونوگلوبولین ای (IgE) را رها کنند و غذای حساسیت‌زا یا ماده غذایی (آلرژن) را خنثی کنند.
بار بعدی که کمترین مقدار از آن غذا را بخورید، آنتی‌بادی‌های IgE آن را احساس می‌کنند و به سیستم ایمنی بدنتان پیام می‌فرستند تا ماده‌ای شیمیایی به نام هیستامین و سایر مواد شیمیایی را به درون جریان خون رها کنند. این مواد شیمیایی سبب علائم حساسیت می‌شوند.
دلیل مشخصی برای بروز حساسیت غذایی وجود ندارد. بیشتر افرادی که به این عارضه دچار هستند، آن را به ارث برده‌اند. ممکن است سایر حساسیت‌ها مانند حساسیت فصلی هم در بروز یا تشدید این عارضه تاثیر داشته باشد.
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که آسم دارند یا داشته‌اند و همچنین افراد کمتر از ۱۰ سال بیشتر در معرض ابتلا به حساسیت خوراکی قرار دارند.
پیشگیری از حساسیت غذایی
گفتیم که درمان قطعی برای این عارضه وجود ندارد. مهم‌ترین کاری که افراد مبتلا باید انجام دهند، پیشگیری است. در صورت بروز هرکدام از علائمی که پیش‌تر گفتیم به پزشک مراجعه کنید.
پزشک بعد از بررسی و تشخیص حساسیت در شما، رژیم غذایی‌تان را بررسی می‌کند. در بیشتر موارد با آزمون و خطا ماده‌ای که شما به آن حساسیت دارید قابل تشخیص است. همچنین در بیشتر موارد می‌توانید به راحتی با حذف آن خوراکی حساسیت خود را کنترل کنید. به یاد داشته باشید که تمام این فرایند باید زیر نظر پزشک انجام شود.
با پزشک درباره تجویز اپی‌نفرین اورژانسی صحبت کنید. اگر در معرض واکنش حساسیتی شدید هستید، شاید لازم باشد اپی‌نفرین خودتزریقی (آدرنالین، اپی‌پن) همراه داشته باشید. آدرنالین هورمونی طبیعی است که در زمان استرس، پاسخ «مبارزه یا فرار» بدن را تحریک می‌کند.
عدم تحمل غذا
عدم تحمل غذایی عارضه‌ای کاملا متفاوت از حساسیت غذایی است که در برخی موارد با آن اشتباه گرفته می‌شود. مقدار کافی از بعضی آنزیم‌های لازم برای هضم کامل غذاهای خاص را نداشته باشید؛ برای مثال مقدار ناکافی از آنزیم لاکتاز توانایی شما را در هضم لاکتوز (قند اصلی محصولات شیر) کاهش می‌دهد. عدم تحمل لاکتوز ممکن است موجب نفخ، گرفتگی عضلات، اسهال و گاز اضافی شود.
البته عدم تحمل غذا در بعضی موارد ممکن است نشانه‌ی وجود یک بیماری یا مشکل دیگر باشد. اگر بعد از خوردن یک غذا یا خوراکی مشخص دچار مشکل گوارشی می‌شوید باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
افرادی که دارای آسم هستند یا مشکلات گوارشی – تنفسی دارند نباید در چنین شرایطی قرار بگیرند. این شرایط ممکن است برای این افراد بسیار خطرناک باشد.
همچنین توصیه نمی‌شود حساسیت غذایی یا هرگونه حساسیت دیگر را به خصوص در مواردی که واکنش شدید است خوددرمانی کنید. این عارضه‌ها شاید خطرناک نباشند اما خوددرمانی حتما برای شما خطرناک خواهد بود.